هگمتانه

به پارسی باستان «هگَمَتانَه»، به پهلوی «هَمَتان»، به فارسی نو «همدان» و به یونانی باستان «اِکباتانا» نامیده شده است. تاریخ این ابرشهر باستانی ایران به پیش از 3 هزار سال پیش باز می­گردد. هگمتانه نخستین پایتختِ نخستین پادشاهی آریایی در سال 708 پیش از میلاد، شاهنشاهی مادها به پادشاهی دیاکو و نیز پایتخت تابستانی شاهنشاهی هخامنشی است. نام هگمتانه در دیوارنوشته داریوش بزرگ و نیز سنگ ­نوشته هِرکول در بیستون حجاری شده است.

سايت باستانی هگمتانه با وسعتی قريب به 40 هكتار در دل بافت قديمي شهر همدان واقع شده است .اين اثر باستاني با توجه به اشارات تاريخی و برداشت های اوليه محققين علوم تاريخ و باستان شناسی به عنوان هگمتاه باستاني و در برگيرنده كاخها وآثار دوره ماد و هخامنشی معرفی شده است .عمليات آزاد سازي اين اثر مهم باستانی از خانه هاي مسكونی و تجاری كه برروي آن واقع شده بود از سالهای 1347 و48 آغاز و تا سالهای 52و53 حدود 15هكتار آن بعنوان فاز اول خريداری و تملک گرديد و كاوش های باستان شناسی از سال 1362 توسط كارشناسان مجرب سازمان ميراث فرهنگي آغاز وتاكنون 11فصل آن انجام شده است .ماحصل كاوش های علمی انجام شده پيدايش شهری باستانی وگسترده است ،ساخت و سازه ای اين شهر باستانی عبارتست از معابری به فاصله های مساوی و موازی يكديگر كه درحد فاصل آنها واحدهای ساختمانی كاملاً‌ مشابه و قرينه يكديگر احداث شده است .اين مجموعه را حصاری با قطری در حدود 10متر كه در فواصل كاوش ها و لزوم ادامه كاوشها به منظور پي بردن به وسعت و ديگر تاسيسات اين شهر باستانی و شناخت ماهيت و تاريخ آن مجموعه ای بی نظير و جذاب را در دل شهر همدان بوجود آورده و بصورت گسترده ای مورد استقبال و بازديد گردشگران ايرانی و خارجی است .

تپه هگمتانه به بلندای 20 متر در دامنه­ های شرقی زاگرس در میانه شهر همدان جای دارد. چنان که هرودوت یکی از مورخان برجسته دنیا نوشته است این شهر 7 دیوار به 7 رنگ داشته است. تاریخ ­نویسان یونانی و رومی پس از هرودوت نوشته­ اند دیاکو 7 دژ تودرتو در هگمتانه ساخت که ارگ شاهی هفتمین و در میانه آن‌ها بود.

در گذار 14 فصل کاوش باستان­ شناسی در طول بیش از 100 سال، از هگمتانه یادگارهای باستانی گوناگونی به دست آمده است، مانند سنگ ­نگاره­ های زرین از شاهان آریارمنه و آرشام و داریوش دوم و اردشیر دوم، شالی­ستون و پایه ستون سنگی از اردشیر دوم، باروی هگمتانه به بلندای 9 متر و ضخامت 9 متر و بلندای 8 متر، 2 برج بزرگ، تکوک زرین بز کوهی، کوزه سیمین، جام سیمین، سکه­های مفرغی، پیکرک انسانی گِلی پخته از دوران شاهنشاهی اشکانی، خرده سفال کتیبه­دار با نوشتار پهلوی، 90 هزار قطعه سفال از آوندهای نگارین و لعابدار و کیلینکی، خشت فرشی، خشت دیواری، خشت گچ­اندود، سنگ فرش، تن­بوشه ­های آبرسانی، دهلیزهای آبرسانی به ستبرای بیش از 5 متر.

هگمتانه که از سال 1310 خورشیدی در فهرست آثار ملی  و در سال 1403 در فهرست میراث جهانی یونسکو ایران جای گرفته است